AÇIK SENETLERİN HUKUKİ YÖNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ – LEGAL EVALUATION OF BLANK BILLS

Senetler bir vakanın delilini teşkil etmek üzere bir kişi tarafından imzalanan ve imzalayanın aleyhine delil teşkil eden yazılı belgeler olup adi senet ve kambiyo senetleri başta olmak üzere bir çok şekilde sınıflandırılabilir. Genel olarak ticari hayatta en önemli senetler olarak kabul edilen kambiyo senetleri, ki bunlar “poliçe, çek ve bono” dur, diğer senetler gibi borçlu tarafından düzenlenen, imzalanarak maddi bir yükümlülük altına girildiğini gösteren, özellikle ticaret hayatında önemli bir yere sahip bulunan belgelerdir.

Kambiyo senetleri şekle sıkı sıkıya bağlı senetlerdir. Bu nedenle kambiyo senetleri için kanunda zorunlu bir takım unsurlar öngörülmüştür. Ancak belirtmek gerekir ki bu unsurların tümünün senedin düzenlenmesi ve alacaklıya teslimi aşamasında senette bulunması gerekmemektedir. Nitekim bedelin senet tanzim edildiği sırada belirsiz olması gibi durumlarda bedel kısmı boş bırakılarak senet düzenlenme ihtiyacı ortaya çıkmakta olup bu şekilde senetler hazırlanabilmektedir. Bu doğrultuda senet düzenlenip lehtara teslim edilirken bulunması zorunlu olan tek unsur imzadır. Diğer unsurların sonradan tamamlanması üzerine bir anlaşma ile tanzim edilen bu şekildeki senetler geçerliliğini koruyacaktır. Bu şekilde hazırlanan senetlere açık senet, senedin sonradan doldurulması anlaşmasına ise açık senet anlaşması denilmektedir. Görüleceği üzere açık senet verildiğinde şekil unsurları yönünden eksik olup eksikliklerin giderilmesi konusunda keşideci, lehtarı yetkili kılmaktadır. Böylece, açık bırakılan kısımların, sonradan tamamlanabilmesi imkanı yaratılmış olacaktır. Bu yolla hamil, senedin en erken ancak ibraz edildiği anda belirginleşecek unsurlarını senede yazabilecektir.

Açık senet anlaşması ile, düzenleyen ile lehtar arasında senet düzenlendiği sırada eksik bulunan unsurların taraf iradelerine göre sonradan doldurulması düzenlenmektedir. Senedin teslimden sonra lehtar tarafından doldurulması ile işlem geriye dönük olarak etki doğuracak ve eksiklikler senedin düzenlenme anından itibaren ortadan kaldıracaktır. Ancak, senette bir unsurun eksikliği kural olarak eksik senet sonucunu doğurmaktadır. Eksik senetler ise hukuken geçersizdir. Eksik senet ile açık senet arasında bu yönden fark bulunmaktadır. Açık senet, açık senet anlaşmasına göre yapılmakta olup diğer bir deyişle doldurma anlaşması mevcutsa açık senetten bahsedilmektedir. Bu yönde bir anlaşma yok ise eksik senetten bahsedilecektir. Açık senetler geçerliyken, eksik senetler ise ortada bir doldurma anlaşması bulunmadığından geçerli kabul edilemeyeceklerdir. Önemli belirtmek gerekir ki, açık senet en geç ödeme için ibrazı anında doldurulmuş olması gerekmektedir. Aksi takdirde açık senet anlaşması olsa da açık senetin doldurulmamış olması nedeniyle artık bu senet bir eksik senet olacaktır.

Ticari hayatta defalarca tedavüle konu olan kambiyo senetleri açısından düşünüldüğünde, unsurları eksiksiz bulunan bir senedin ilk tedavüle çıktığı anda eksik senet mi açık senet mi olduğu sorununun iyiniyetli üçüncü kişiler açısından bir anlamı yoktur. Zira unsurları başkası tarafından doldurulduktan sonra eksik bir senet devralınmış olsa bile iyiniyetli üçüncü kişiler açısından koruma söz konusu olacak ve eksik senet iddiası onlara karşı öne sürülemeyecektir. Ancak bu durum keşidecinin senet üzerinde açık bıraktığı unsurların, senedi ele geçiren herkes tarafından doldurulabileceği yolunda bir sonuç çıkarılmamalıdır. Eksik senette ve açık senette, ilk başta bazı unsurlar eksik olup açık senette, keşideci ile lehdar arasındaki anlaşmayla, senette belirtilmeyen unsurların tamamlanması işi, lehdara bırakılmış iken eksik senette eksik unsurların lehdar tarafından doldurulması mümkün değildir.

Bilindiği üzere poliçeye dair hükümler çek ve bono için de uygulanmaktadır. Türk Ticaret Kanunu’ nun 680. maddesinde açık poliçeye dair olarak “Tedavüle çıkarılırken tamamen doldurulmamış bulunan bir poliçe, aradaki anlaşmalara aykırı bir şekilde doldurulursa, bu anlaşmalara uyulmadığı iddiası, hamile karşı ileri sürülemez; meğerki, hamil poliçeyi kötüniyetle iktisap etmiş veya iktisap sırasında kendisine ağır bir kusur isnadı mümkün bulunmuş olsun.” Hükmüne yer verilmiş olup bu hüküm TTK 778. maddesi gereğince bono ve TTK 818. maddesi gereğince çek için de uygulanacaktır.

Madde hükmüne göre, yukarıda yer verdiğimiz üzere senedin aradaki anlaşmaya uygun olarak doldurulması gerekmektedir. Diğer yandan anlaşmalara uyulmadığı iddiasının senedi devralan üçüncü kişi hamile karşı ileri sürülebilmesi için kötüniyetle iktisap veya ağır kusur mevcut olmalıdır. Bu doğrultuda senedi devralan hamilin bir araştırma yükümlülüğü bulunmaktadır. Senedin anlaşmaya aykırı doldurulduğunun bilinmesi kötüniyeti gösterirken; olağan özen ve dikkatin gösterilmesi halinde bilinecek durumda olması ise ağır kusura işaret etmektedir.

Sonuç olarak madde hükmü doğrultusunda, açık poliçenin hamili, anlaşma ile verilen bu senedi tamamlamak hakkını, anlaşma doğrultusunda anlaşmada kararlaştırılmış bulunan zamanda ve şekilde kullanmakla yükümlüdür. Senedin anlaşmaya aykırı olarak doldurulduğu hususu, senedi eksik alıp anlaşmaya aykırı dolduran şahsa karşı, borçlu tarafından ileri sürülebilir. Bu durumda, senedin anlaşmaya aykırı doldurulduğunu yazılı ispat etmesi gerekecektir. Yazılı ispat yükümü nedeniyle açığa imza – açık senet uygulamasında borçlu sıfatına sahip kişilerin özenle ve sonucunu bilerek hareket etmeleri gerekmektedir.

Av. Can AYAN